W normie ISO 1101 szczegółowo zostały opisane tolerancje geometryczne, które mają ogromne znaczenie we współrzędnościowej technice pomiarowej. Wartości odchyleń, które mieszczą się w granicach akceptowalności, pozwalają na wykreowanie jednolitej geometrii danego wyrobu.
Wyróżnia się: tolerancje kształtu, położenia, kierunku oraz bicia. W tym artykule skupimy się na pierwszej grupie.
Jak we współrzędnościowej technice pomiarowej rozumie się pojęcie „tolerancja kształtu”? Określić ją można jako ramę, w której mieszczą się odstępstwa rzeczywistego kształtu obiektu od jego nominalnej struktury. Rysunek 1. przedstawia zestawienie tolerancji kształtu. Są to: prostoliniowość, płaskość, okrągłość, walcowość, profil linii oraz profil powierzchni.
Pole tolerancji jest ograniczone przez dwie proste równoległe odległe od siebie o t na płaszczyźnie, która zawiera oś walca, co w znakomity sposób pokazuje poniższy rysunek.
Mówiąc o prostoliniowości, obszar tolerancji może być określany również przez walec o średnicy t (rys.3).
Poniższy przykład (rys.4) pokazuje, że każda linia zaobserwowana przekroju wzdłużnego powierzchni walcowej powinna zawierać się między dwiema równoległymi prostymi odległymi od siebie o 0,01.
Pole tolerancji ograniczone jest przez dwie płaszczyzny równoległe odległe od siebie o t. Odchyłka płaskości zaprezentowana została na rysunku 5.
Na rysunku 6. widzimy przykład tolerancji płaskości. Powierzchnia zaobserwowana powinna zawierać się między dwiema płaszczyznami równoległymi odległymi od siebie o 0,08.
Ten warunek wskazuje, że pole tolerancji określone jest przez dwa okręgi współśrodkowe, których różnica promienia wynosi t.
Symbole zaprezentowane na rysunku 8 interpretuje się w następujący sposób: linia obwodowa zaobserwowana w każdym przekroju poprzecznym powierzchni walcowej powinna zawierać się między dwoma leżącymi na jednej płaszczyźnie okręgami o wspólnym środku, między którymi różnica promieni wynosi 0,03.
Jak sama nazwa wskazuje, strefę tolerancji wskazują dwa walce współosiowe o różnicy promieni t.
Rysunek 10. to przykład tolerancji walcowości. Powierzchnia walcowa zaobserwowana powinna zawierać się między dwoma walcami współosiowymi o różnicy promieni 0,1.
W specyfikacjach kształtu (oraz kierunku i położenia) znalazły się również:
Jak odczytać parametry na poniższym schemacie (rys.12)? W każdym przekroju równoległym do płaszczyzny stanowiącej bazę A, co wyspecyfikowano za pomocą oznaczenia płaszczyzny przekroju, linia profilu zaobserwowanego powinna zawierać się między dwiema liniami równoległymi będącymi obwiedniami okręgów o średnicy 0,04, których środki położone są na linii o kształcie geometrycznym względem płaszczyzny – bazy A i płaszczyzny – bazy B.
Przykład tolerancji profilu powierzchni (rys. 14) mówi, że powierzchnia zaobserwowana powinna znajdować się między dwoma powierzchniami równoległymi będącymi obwiedniami sfer o średnicy 0,02, których środki położone są na powierzchni o kształcie geometrycznym teoretycznie dokładnym.